فرآیندهای پرده عریضِ - غیرآنامورفیک یا نگاتیو بزرگ

فرآیندهای پرده عریضِ - غیرآنامورفیک یا نگاتیو بزرگ

فرآیندهای پرده عریض آنامورفیک

اندازه جدید اپتیکی که در جریان جنگ به همراه تلویزیون آمد و ماندگار شد سینماسکوپ بود که در سپتامبر ۱۹۵۳ با فیلم حماسی - انجیلی «خرقه»(The Robe)  هنری کاستر (Henry Koster) توسط فاکس قرن بیستم عرضه شد. این سیستم بر پایه عدسیِ آنامورفیکِ (Anamorphic) هایپرگونار ـ Hypergonar ساخته مخترعی فرانسوی به ‌نام هنری کرِتیَن (Henri Chrétien) - سال (۱۹۵۶-۱۸۷۹) بنا شده بود که نوعی عدسی دارای اعوجاج است.

این سیستم ابتدا در ۱۹۲۸ در فیلم منشاء آتش ( 'Pour construire un feu ' Origins of Fire) کلود اُتان ‌لارا Claude Autant - Lara ، پخش در سال 1930 به ‌کار گرفته شده بود. در این سیستم یک تصویر از نمائی باز به ‌وسیله عدسی سیلندری ‌شکلی به ‌صورت خطی و به نسبت دو به یک در یک نگاتیو  ۳۵ میلی‌متری فشرده می‌شد، سپس در هنگام نمایش با یک عدسی جبرانی دیگری دوباره به همان ابعاد اولیه بر پرده می ‌افتاد.

این تصویر بر روی فیلم ۳۵ میلیمتری حالتی فشرده دارد، اما هنگامی‌ که بر پرده مقعّر (یا قوس ‌دار) می‌افتد تصویر کش می ‌آید و صورتی طبیعی به خود می‌گیرد این فرآیند همچنین از صدای برجسته چهارباندی برخوردار است که به ‌صورت مغناطیسی بر حاشیه نوار فیلم ضبط می‌شود. امتیاز شاخص سینماسکوپ آن بود که نیازی به دوربین یا نگاتیو و حتی دستگاه نمایش ویژه‌ای نداشت و تنها کافی بود عدسی دستگاه نمایش را با یک عدسی پرده عریض از جنس متالیک عوض کنند و یک سیستم صوتی برجسته مغناطیسی، در بسته‌ ای به قیمت پانزده هزار دلار، به نسبت ابعاد سالن نمایش، در آن تعبیه کنند. از مشکلات اولیه سینماسکوپ یکی عدم کفایت نور برای پرده وسیع در آن بود نقص دیگر سینماسکوپ اولیه این بود که اشیاء در نمای درشت بیش از اندازه درشت می‌شدند و تصویر را در خطوط افقی و در کناره‌ های تصویر منحرف می‌کردند؛ همچنین در حرکت دوربین از پهلو و حرکات همراه دوربین در طول قاب اعوجاج به ‌وجود می‌آمد. با همه این اوصاف انقلاب پرده عریض به‌ وسیله سینماسکوپ به سطح قابل‌ استفاده عام و کارکردی رسید و بر خلاف دوربین سه ‌بُعدی، دوربین سینماسکوپ ارزان، قابل انعطاف و کار کردن با آن در سینمای تجاری به ‌قدر کافی ساده بود.

در فاصله چند ماه فرآیند آنامورفیک در هالیوود طوفانی به پا کرد، چنان که کمپانی فوکس موافقت کرد عدسی ‌های سینماسکوپ و تجهیزات مورد نیاز آن را به رقبا بفروشد. ابتدا مدیرعامل کمپانی فوکس، اسپیروس اسکوارس، اصرار داشت که همه فیلم‌های سینماسکوپ به‌ صورت رنگی و با نوار صدای چهارباندی فیلمبرداری و پخش شوند، اما به زودی این پیش ‌شرط را برداشت تا تهیه‌ کنندگان و پخش‌ کنندگان کوچکتر هم که قادر به تغییر سیستم صوتی خود نبودند، امکان استفاده از آن را داشته باشند.

تا پایان سال ۱۹۵۳ همه استودیوهای مهم هالیوود به‌ جز پارامونت مجوز ساخت فیلم سینماسکوپ را به‌ دست آورده بودند، و در این زمینه هفتاد و پنج فیلم رنگی آنامورفیک در کار تولید بودند و پنج هزار سالن نمایش خود را به امکانات سینماسکوپ مجهز کرده بودند. یک سال بعد رقم پنج هزار سه برابر شد و تا ۱۹۵۷ سینماسکوپ عملاً بازار را اشباع کرد. چند سال پس از آن بسیاری از مشکلات مهم سینماسکوپ حل شد.

در ۱۹۶۰ رابرت ای. گوچاک (Robert E.Gottschalk) یک عدسی منشوری پاناویژن قابل تعدیل اختراع کرد که می‌توانست تصویری نسبتاً بدون اعوجاج در فیلم‌ های آنامورفیک به‌دست دهد، و بدین سان به ‌تدریجی پاناویژن جای سیستم آنامورفیک سینماسکوپ را گرفت و امروز پاناویژن تنها سیستمی است که در فیلمبرداری پرده عریض مورد استفاده است. تا اواسط دهه ۱۹۵۰ تبدیل استودیوها به تولید فیلم‌ های پرده عریض ۳۵ میلیمتری تقریباً فراگیر شد و این فرآیند به سرعت به کشورهای دیگر نیز سرایت کرد، در ۱۹۵۶ فرانسه سیستم فرانسکوپ (Franscope) و دیالیسکوپ (Dyaliscope)، ایتالیا سیستم اولتراسکوپ (Ultrascope) و کالرسکوپ (Colorscope)، شوروی سووسکوپ (Sovscope) و ژاپن توهوسکوپ (Tohoscope)، دائی ‌سکوپ (Daieiscope) و نیکاتسوسکوپ  (Nikkatsuscope) را معرفی کردند، که البته همگی بر مبنای سینماسکوپ طراحی شده بودند.

در هالیوود پارامونت از اتخاذ شیوه آنامورفیک پرهیز می‌کرد. در آوریل ۱۹۵۴، پارامونت در فیلم کریسمس سفید  (White Christmas)  مایکل کُرتیز سیستم پرده عریضی برای خودش ابداع کرد و آن را ویستاویژن (Vistavision) نامید. ویستاویژن یک سیستم منحصر به‌ فردِ غیرآنامورفیک بود که در آن نگاتیو ۳۵ میلیمتری را به ‌صورت افقی در دوربین می‌گرداندند و بدین‌ سان از دو قاب نگاتیو ۳۵ یک تصویر ۷۰ میلیمتری به ‌دست می‌آید (هر قاب دارای هشت دندانه یا سوراخ می‌شد) که دو برابر بزرگتر از ۳۵ میلیمتری و کمی پهن ‌تر از تصویر سیناسکوپ بود. در این حالت نگاتیو را در هنگام چاپ نود درجه می‌چرخاندند، اما در دستگاه نمایش به حالت عمودی پخش می‌شد. ابعاد ویستا ویژن متنوع بود، لذا امکان تطبیق آن برای همه سالن‌ ها میسر بود. پارامونت در طول دهه ۱۹۵۰ به استفاده از فرآیند ویستاویژن ادامه داد. در ۱۹۶۱، پس از پخش فیلم سربازهای یک چشم (One-Eyed Jacks) پارامونت به دلایل اقتصادی به تکمیل فرآیند پاناویژنِ آنامورفیک روی آورد، اما سیستم ویستا ویژن هنوز هم در سطحی گسترده برای افکت مخصوص‌ های اپتیک به ‌کار می‌رود.

فرآیندهای پرده عریض - غیرآنامورفیک یا نگاتیو بزرگ

با بزرگتر شدن پرده سالن‌ ها برای پاسخ به نیاز تماشاگران یکی از دلایل عدم رضایتِ پارامونت از سینماسکوپ آشکار شد. چرا که اطلاعات تصویری بر اثر بزرگنمائیِ زیاد در پرده وسیع چندان گسترش می‌یافت که نور کم می ‌آورد. تنها راه‌ حل تکنیکی آن بود که اندازه نگاتیو بزرگتر شود اما فیلم با ابعاد بزرگتر از معمول نیاز به دستگاه نمایشی با دهانه وسیع ‌تری داشت. یکی از راه ‌های حل این مشکل آن بود که فیلمبرداری با نگاتیو بزرگتر انجام شود ولی آن را برای پخش بر پوزیتیو  ۳۵ میلی ‌متری چاپ کنند، به این طریق دنسیتیِ تصویر بالا می‌رفت و کیفیت پخش حفظ می‌شد، این همان روشی بود که غالباً در ویستا ویژن و فرآیند تجربی فاکس با فیلم بزرگ در سینماسکوپ به‌ کار می‌رفت.

در ۱۹۵۵ یک فیلم به طریقه ۷۰ میلیمتری در تعدادی از سالن‌ های آمریکایی به نمایش درآمد و فیلم پرسروصدای اُکلاهُما (فرد زینه‌ مان) که به ‌طور مستقل توسط مایکل تاد Michael Todd) سال ۱۹۵۸ - ۱۹۰۷) تهیه شده بود اولین حاصل این تکنیک بود. فیلم به ‌نام Todd-AO)) خوانده شد. Todd-AO برای رقابت با سینماسکوپ و سینه ‌راما هر دو طراحی شده بود و توسط شرکت آمریکن ‌اُپتیکال (American Optical Company) چاپ می‌شد. نگاتیو این فیلم بزرگتر از معمول بود و عدسیِ باز آن امکان می‌داد که بدون نیاز به چند دوربین و دستگاه نمایشِ ویژه تصویری گسترده و مدوّر عرضه کند. در عمل سیستمی با کیفیت اپتیکِ کاملاً دقیق از کار درآمد، و فیلم اُکلاهُما با شش باند صدای برجسته خود سود عظیمی نصیب تهیه‌ کنندگان خود کرد. مایکل تاد دو فیلم پرفروش دیگر با همین فرآیند تولید کرد. فیلم عظیم دور دنیا در هشتاد روز(Around the World in 80 Days)  مایکل اندرسن (Michael Anderson سال ۱۹۵۶) و فیلم پرزرق و برق و تماشائی «جنوب اقیانوس آرام» South Pacific) جاشوا لُگان، ۱۹۵۸). کمپانی فاکس در همان سال حقوق انحصاری Todd -AO را خرید و هشت فیلم به این طریقه ساخت. فیلم چند میلیون دلاریِ کلئوپاترا ( - Cleopatraسال ۱۹۶۳) و آوای موسیقی- The Sound of Music)  سال ۱۹۶۵( از آن جمله هستند.

همزمان با Todd-AO سیستم‌ های دیگری عرضه شد که یکی از آنها سوپر پاناویژن (Super Panavision) نام داشت. و دیگری اولترا پاناویژن ۷۰ که اصول عدسی آنامورفیک و عدسی باز را تلفیق کرده بود تا بتواند پهنه گسترده ‌ای را در نگاتیو ۶۵ میلیمتری فشرده کند.

فرآیند پرده عریض ضبط صدا را تقریباً به تمامی از اپتیک به مغناطیسی تغییر داد. زیرا این تکنیک قابل انعطاف‌ تر و صدای آن واقعی‌ تر و تجهیزاتش یکپارچه ‌تر است. از اواخر دهه ۱۹۷۰ استفاده از سیستم ضبط هشت باندی بی ‌سیم که در آن از میکرفن‌ های مینیاتوری رادیوئی و سیستم نوفه‌ گیر دالبی (Dolby) استفاده می‌شود، هر روز رواج بیشتری گرفته است.

در هر صورت، تحولِ زیبائی‌شناسی پرده عریض یک دهه طول کشید و سال‌های ۱۹۵۳ تا ۱۹۶۰، مانند سال ‌های ۱۹۲۸ تا ۱۹۳۵ شاهد آزمون و خطاهای بسیاری بودند تا سرانجام هنرمندان مهم سینما توانستند زبان نوی سینما را تثبیت کنند.

غوغای پرده عریض

قوام زیبایی ‌شناسیِ پرده عریض (وایدسکرین) در هالیوود با سرازیر شدن ناگهانی نوعی سینمای گرانبار و پر سر و صدا که به «بلاک باستر» (مرزشکن) معروف شد، به تأخیر افتاد. تب فیلم‌ های بلاک ‌باستر از ۱۹۵۶ آغاز شد. در این سال کینگ ویدور (King Vidor) فیلم جنگ و صلح War and Peace) ویستاویژن - سه ساعت و بیست و هشت دقیقه) و مایکل اندرسن فیلم دور دنیا در هشتاد روز (Todd-AO - سه ساعت و سی دقیقه) و سسیل ب. دومبل فیلم ده فرمان The Ten Commandments) بازسازی؛ ویستاویژن؛ سه ساعت و سی و نه دقیقه) را با نگاتیو بزرگ و فرآیند پرده عریض و صدای تمام برجسته استریوفونیک ساختند.

بلاک باسترهای مهم دیگر در آن دوران عبارت بودند از:

ü       جنوب اقیانوس آرام (۱۹۵۸ - Todd-AO - ۳ ساعته) از جاشوا لُگان.

ü       بن‌هور - Ben-Hur) ۱۹۵۹ MGM - ؛ با دوربین ۶۵ میلیمتری- ۳ ساعت و ۳۷ دقیقه) از ویلیام وایلر.

ü       اسپارتاکوس (۱۹۶۰ - سوپرتکنی راما ۷۰ - ۳ ساعت و ۱۶۰ دقیقه) از ویلیام وایلر.

ü       اسپارتاکوس (۱۹۶۰ - سوپرپاناویژن - ۳ ساعت و ۳۳ دقیقه) از اتوپره مینجر.

ü       اِل سید (۱۹۶۱ - سوپر تکنی ‌راما ۷۰ - ۳ ساعت و ۶ دقیقه)  از آنتونی مان.

ü       شورش در کشتی بونتی (۱۹۶۲ - اولترا پانا ویژن - ۳ ساعت و ۵ دقیقه) از لوییس مایلستن،

ü       لارنس عربستان (۱۹۶۲ – سوپر پاناویژن - ۳ ساعت و ۴۲ دقیقه - پخش در ۱۹۸۹ در اندازه‌ های اصلی ۷۰ میلیمتری که دوباره توسط کارگردانش در ۳ ساعت و ۳۶ دقیقه تدوین شده بود) از دیوید لین.

فیلمی که به‌ طور عینی بیش از همه این نکته را یادآوری کرد فیلم کلئوپاترا (۱۹۶۳ -  Todd-AO- ۴ ساعت و ۳ دقیقه) از جوزف منکیه‌ ویچ بود. البته پس از آن هم فیلم‌ های بلاک ‌باستر ساخته شدند، از جمله آوای موسیقی (Sound of Music - رابرت وایز - سال ۱۹۶۵) و دکتر ژیواگو (دیوید لین، ۱۹۶۵) اما معدودی از آنها توانستند پیش از فروخته شدن به تلویزیون هزینه خود را برگردانند. بدین‌ سان تهیه ‌کننده‌ ها از سیاست ساخت بلاک باستر رو گرداندند، تا آنکه در اواسط دهه ۱۹۷۰ با تجدید نظرهایی چند دوباره به آن روی آوردند.

آماده سازی و تنظیم دوباره سند: مرتضی طالب پور